De ontwikkeling van executieve functies aan de hand van 6 basisvragen

De ontwikkeling van executieve functies is essentieel voor leerlingen om goed in onze huidige maatschappij mee te kunnen draaien. Deze ontwikkeling is echter complex en vergt veel tijd en aandacht. In dit artikel behandel ik een aantal vragen rondom executieve functies en de ontwikkeling hiervan bij leerlingen.

Wat zijn executieve functies?

Executieve functies, ook wel EF, is een containerbegrip voor alle cognitieve processen die je in staat stellen om je gedrag, gevoelens en gedachten te sturen. Op die manier is het mogelijk om doelgericht en sociaal gedrag te vertonen in het dagelijks leven. EF zorgen ervoor dat je jouw gedrag bewust stuurt. Een leerling kiest er bijvoorbeeld bewust voor om gericht naar jou te luisteren zonder zich te laten afleiden. Of zich te focussen op een bepaalde opdracht.

Wat is het effect van executieve functies?

Als EF goed worden getraind leidt dit uiteindelijk tot zelfsturing. Dit betekent dat een kind eigenaar wordt van zijn eigen handelen en hier richting aan geeft. Zo ontwikkelt het kind grip op zijn leven. Hij is bestuurder van zijn eigen gedrag en maakt bewuste keuzes. Om dit zelfsturende vermogen te ontwikkelen en te vergroten is het belangrijk dat deze goed worden begeleid en getraind. Als dit proces goed wordt aangepakt is het effect op schoolsucces groot. Sterker nog: goede EF zijn voorspellend voor schoolsucces.

Hoe worden EF ontwikkeld?

Kinderen worden niet met EF geboren, maar wel met de potentie om deze vaardigheden te ontwikkelen. De ontwikkeling hiervan hangt direct samen met de rijping van het brein, maar het is de omgeving die bepaalt hoe efficiënt de hersenen kunnen rijpen. De omgeving zorgt voor de prikkels en ervaringen die nodig zijn voor de ontwikkeling van EF (Jelle Jolles). 

EF ontwikkelen zich vanaf de vroege kindertijd tot in de jongvolwassenheid. Voor een deel wordt dit bepaald door de natuurlijke ontwikkeling van het brein en voor een deel door stimulansen van buitenaf. Nature en nurture komen hier samen. De natuurlijke ontwikkeling van de EF loopt gelijk op met de ontwikkeling van de prefrontale cortex (PFC). Deze ontwikkeling wordt gekenmerkt door periodes van geleidelijke en snelle groei en blijft rijpen tot aan de jongvolwassenheid. 

Daarnaast is de ontwikkeling van EF extreem gevoelig voor invloeden vanuit de omgeving. Door natuurlijke rijping van het brein zijn de EF in potentie bij iedereen aanwezig, maar als er geen aandacht aan wordt geschonken zullen deze niet tot uiting komen en ‘slapende’ blijven. Jelle Jolles noemt dit het Doornroosje-effect. Iemand moet ze wakker schudden door prikkels en ervaringen te bieden die nodig zijn om de EF tot ontwikkeling te laten komen.

executieve functies

Hoe kan de ontwikkeling van EF worden begeleid?

Zoals hierboven al is benoemd is de training en begeleiding van EF essentieel om ze tot uiting te laten komen. Leerlingen beschikken niet automatisch over deze vaardigheden en hebben daarom oefening en ondersteuning nodig van jou als leerkracht. Leer de leerlingen om zich te concentreren, een planning te maken en hun spullen te organiseren. Neem ze mee aan de hand en laat ze steeds een beetje meer los. De ontwikkeling van EF verloopt traag en vereist daarom geduld en een opbouw. Daarbij is de begeleiding van deze ontwikkeling maatwerk. Voor ieder kind verloopt geldt een ander tempo en een andere manier. Ga op zoek naar welke ondersteuning de leerlingen in jouw klas nodig hebben. 

Welke factoren hebben invloed op de ontwikkeling van EF?

Er moet worden voldaan aan de basisbehoeften van leerlingen alvorens gewerkt kan worden aan de ontwikkeling van hun EF. Zo is het van groot belang dat leerlingen voldoende beweging, slaap, gezonde voeding en ontspanning krijgen. Ook is stress van grote negatieve invloed. Hoe meer stress, hoe moeilijker het wordt om executief te functioneren. Bij stress zou gezegd kunnen worden dat de PFC als het ware wordt gekaapt. Een leerling is dat niet langer in staat om impulsen goed te beheersen, frustraties te reguleren of helder na te denken. Ervaart een leerling chronisch stress dan kan dit op langere termijn negatieve gevolgen hebben voor het leerproces, de mentale gezondheid en het gedrag.

Welke invloed heeft de huidige maatschappij op de ontwikkeling van EF?

De veranderingen in onze huidige maatschappij zijn groot en gaan heel snel. Er komt de hele dag ontzettend veel informatie op ons af en we willen het liefst met alles meedoen en van alles onderdeel zijn. Doordat de EF bij kinderen nog in ontwikkeling zijn is het voor hen extra moeilijk om met deze stroom aan prikkels om te gaan. Door hier extra op te focussen leer je hen hoe zij met al deze prikkels om kunnen gaan. Dit is geen gemakkelijke opgave. Geef jezelf en jouw leerlingen daarom tijd en ruimte om hier actief mee aan de slag te gaan.

De ontwikkeling van executieve functies is dus essentieel voor leerlingen om tot leren te komen en uiteindelijk goed mee te kunnen draaien in de huidige maatschappij. Jij als leerkracht hebt een grote invloed op deze ontwikkeling. Op welke manier ga jij hier morgen mee aan de slag in jouw klas? 

Ben je naar aanleiding van dit artikel benieuwd naar praktische handvatten om in jouw klas met executieve functies aan de slag te gaan? Leer dan meer over executieve functies in onze training!

Meer informatie?